Procedury

Standardy ochrony małoletnich

 

POLITYKA

OCHRONY DZIECI PRZED KRZYWDZENIEM

 

W PUBLICZNEJ SZKOLE PODSTAWOWEJ

STOWARZYSZENIA ROZWOJU

WSI JARNOŁTÓWEK

 

Rok szkolny 2023/2024

                                                                                         

Preambuła

Naczelną zasadą wszystkich działań podejmowanych przez pracowników szkoły jest działanie dla dobra dziecka i w jego najlepszym interesie. Pracownicy szkoły traktują dziecko z szacunkiem oraz uwzględniają jego potrzeby. Niedopuszczalne jest stosowanie przez pracowników szkoły przemocy wobec dziecka w jakiejkolwiek formie. Szkoła, realizując te cele, działa w ramach obowiązującego prawa, przepisów wewnętrznych oraz swoich kompetencji.

 

Podstawy prawne:

• Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991r. Nr 120, poz. 526 z późn. zm.)

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)

• Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1606).

• Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 31 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1249).

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1375 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.) -art. 23 i 24

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

 

 

Rozdział I

Objaśnienie terminów

§ 1.

1.    Pracownikiem PSP SRWJ w Jarnołtówku jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia.

2.    Dzieckiem jest każda osoba do ukończenia 18. roku życia.

3.     Opiekunem dziecka jest osoba uprawniona do reprezentacji dziecka, jego rodzic lub opiekun prawny, rodzic zastępczy.

4.     Zgoda rodzica dziecka oznacza zgodę co najmniej jednego z rodziców dziecka. Jednak w przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka należy poinformować rodziców o konieczności rozstrzygnięcia sprawy przez sąd rodzinny.

5.     Krzywdzenie dziecka to popełnienie czynu zabronionego lub czynu karalnego na szkodę dziecka przez jakąkolwiek osobę, w tym pracownika placówki, lub zagrożenie dobra dziecka, w tym jego zaniedbywanie.

6.     Osoba odpowiedzialna za Internet to wyznaczony przez dyrektora szkoły nauczyciel, sprawujący nadzór nad korzystaniem z Internetu przez dzieci na terenie placówki oraz nad bezpieczeństwem dzieci w Internecie.

7.     Osoba odpowiedzialna za Politykę ochrony dzieci przed krzywdzeniem to wyznaczony przez dyrektora PSP SRWJ w Jarnołtówku  nauczyciel  sprawujący nadzór nad realizacją Polityki ochrony dzieci przed krzywdzeniem w szkole.

8.     Dane osobowe dziecka to wszelkie informacje umożliwiające identyfikację dziecka.

 

Rozdział II

Rozpoznawanie i reagowanie na czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci

§2.

1.      Pracownicy PSP SRWJ w Jarnołtówku  posiadają wiedzę i w ramach wykonywanych obowiązków zwracają uwagę na czynniki ryzyka i symptomy krzywdzenia dzieci.

2.      W przypadku zidentyfikowania czynników ryzyka podejmują rozmowę z rodzicami, przekazując informacje o możliwości  wsparcia i motywując ich do szukania dla siebie pomocy.

3.      Monitorują sytuację i dobrostan dziecka.

4.     Znają i stosują zasady bezpiecznych relacji pracownik–dziecko i dziecko–dziecko ustalone w placówce.    Zasady stanowią Załącznik nr 1 i 2 do niniejszej Polityki.

5.      Rekrutacja pracowników placówki odbywa się zgodnie z zasadami bezpiecznej rekrutacji personelu.      Zasady stanowią Załącznik nr 3 do niniejszej Polityki.

  

Rozdział III

Procedury interwencji w przypadku krzywdzenia dziecka lub posiadania informacji na temat krzywdzenia dziecka

§3

1.   Według WHO, krzywdzeniem jest każde zamierzone i niezamierzone działanie lub zaniechanie działania jednostki, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, które naruszają równe prawa i swobody dzieci i/lub zakłócają ich optymalny rozwój.

Wyróżnić można cztery formy krzywdzenia osoby małoletniej:

a)Przemoc psychiczną;

b)Przemoc fizyczną;

c)Zaniedbywanie;

d)Wykorzystywanie seksualne małoletniego.

 

2.Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć  i udzielić na nią świadomej zgody, na którą nie jest odpowiednio dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób,  która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajowymi danego społeczeństwa. Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia, gdy taka aktywność wystąpi między dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem, jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy

 

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego

 

1. Wśród przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego wyróżnić można przestępstwa wskazane w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t. j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1138 ze zm.) w następujących regulacjach:

- Art.  197.  [Zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej];

- Art.  198.  [Seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności]

            - Art.  199.  [Seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia]

- Art.  200.  [Seksualne wykorzystanie małoletniego]

- Art.  200a.  [Elektroniczna korupcja seksualna małoletniego]

- Art.  200b.  [Propagowanie pedofilii]

- Art. 202. [Publiczne prezentowanie treści pornograficznych]

- Art.  203.  [Zmuszenie do uprawiania prostytucji]

- Art.  204.  §  3.  [Stręczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo]

 

Zgodnie z art. 304 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t. j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1375 ze zm.) instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.

  

Ważne sygnały

 

1.     Pracownicy szkoły zwracają szczególną uwagę na występowanie w zachowaniu małoletniego sygnałów świadczących o krzywdzeniu, w szczególności o możliwości popełnienia przestępstwa wskazanego w § 2. Uwagę pracownika powinny zwrócić przykładowo następujące zachowania:

2.     Dziecko ma widoczne obrażenia ciała (siniaki, poparzenia, ugryzienia, złamania kości itp.), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić;

  1. Podawane przez dziecko wyjaśnienia dotyczące obrażeń wydają się niewiarygodne, niemożliwe, niespójne itp. Dziecko często je zmienia;

4.     Pojawia się niechęć przed udziałem w lekcjach uwzględniających ćwiczenia fizyczne;

5.     Dziecko nadmiernie zakrywa ciało, niestosownie do sytuacji i pogody;

6.     Dziecko wzdryga się, kiedy podchodzi do niego osoba dorosła;

7.     Dziecko boi się rodzica lub opiekuna;

8.     Dziecko boi się powrotu do domu;

9.     Dziecko jest bierne, wycofane, uległe, przestraszone;

10.  Dziecko cierpi na powtarzające się dolegliwości somatyczne: bóle brzucha, głowy, mdłości itp.;

11.  Dziecko moczy się bez powodu lub w konkretnych sytuacjach czy też na widok określonych osób;

12.  Nastąpiła nagła i wyraźna zmiana zachowania dziecka.

 

§4

Zakres obowiązków poszczególnych pracowników szkoły w przypadku podejrzenia lub uzyskania informacji, że dziecko jest krzywdzone.

1.     Dyrektor szkoły:

a)     przyjmuje zgłoszenie o krzywdzeniu lub podejrzeniu krzywdzenia dziecka;

b)     bierze udział w rozmowie z rodzicami lub opiekunami prawnymi;

c)      w sytuacjach podejrzenia przemocy domowej wobec dziecka podejmuje decyzję o uruchomieniu procedury „Niebieska Karta”

d)      w przypadku, gdy dziecko doświadcza przemocy domowej lub jeżeli rodzice / opiekunowie prawni odmawiają współpracy ze szkołą składa wniosek o wgląd w sytuację rodziny do sądu,

e)      w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia dziecka natychmiast zawiadamia policję;

f)      w sytuacji, gdy sprawcą przemocy jest osoba dorosła spoza rodziny zawiadamia policję;

g)     w przypadku, gdy sprawcą przemocy jest nieletni (a wcześniejsze metody postępowania szkolnego okazały się nieskuteczne) zawiadamia sąd;

h)     informuje rodziców i nieletniego o konsekwencjach prawnych stosowania przemocy;

i)        organizuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną dla dziecka krzywdzonego i dziecka -sprawcy krzywdzenia;

j)        zapewnia pomoc nauczycielom w realizacji ich zadań, np. ułatwia konsultacje trudnych spraw ze specjalistami, organizuje szkolenia w zakresie reagowania na przemoc wobec dzieci.

2.      Pedagog specjalny (koordynator ochrony małoletnich przed krzywdzeniem):

a)      przyjmuje i odnotowuje sprawę zgłoszenia przemocy w rodzinie;

b)      diagnozuje sytuację ucznia i jego rodziny;

c)     jest koordynatorem pomocy dziecku oraz jego rodzinie;

d)     przeprowadza rozmowy z dzieckiem oraz jego rodzicami lub prawnymi opiekunami;

e)     pozostaje w ciągłym kontakcie z wychowawcą i dyrektorem w sprawach dotyczących dziecka;

f)      pomaga pracownikom szkoły we właściwym postępowaniu względem ofiary przemocy;

g)     informuje rodziców o możliwych kierunkach wsparcia ucznia;

h)     pomaga rodzicom w zrozumieniu typowych reakcji dzieci na różnorodne sytuacje;

i)        kieruje dziecko oraz rodziców do placówek specjalistycznych;

j)       współpracuje ze specjalistami pomagającymi dziecku i jego rodzinie;

k)     gdy zaistniały przesłanki, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, uruchamia procedurę „Niebieskiej Karty”;

l)       bierze udział w pracach zespołu interdyscyplinarnego opracowującego strategie działań względem całej rodziny, a w szczególności względem ofiary i sprawcy przemocy;

m)   dokumentuje podejmowane działania względem dziecka i jego rodziny 

n)     opracowuje z zespołem interwencyjnym plan pomocy dziecku krzywdzonemu  dba o to, by na terenie szkoły znajdowały się powszechnie dostępne informacje o organizacjach i instytucjach pomagających ofiarom przemocy (adresy, telefony itp.);

o)     prowadzi i dokumentuje szkolenia dotyczące przygotowania personelu placówki do stosowania „Standardów ochrony małoletnich”.

 

4. Wychowawca:

a)  przyjmuje zgłoszenie o podejrzeniu przemocy w rodzinie ucznia, sporządza notatkę służbową b) powiadamia dyrektora szkoły i pedagoga szkolnego;

c) może być osobą, która uruchamia procedurę „Niebieskiej Karty” w porozumieniu z pedagogiem i dyrektorem szkoły

d)  w przypadku, gdy uczeń ma obrażenia udziela pomocy przed medycznej lub przeprowadza go do miejsca udzielania pomocy;

e) uważnie wsłuchuje się w relację dziecka,

f) zapewnia bezpieczeństwo ofierze przemocy

g)  wzywa rodziców;

h) opracowuje w zespole interwencyjnym plan pomocy dziecku krzywdzonemu;

i)  udziela stałego wsparcia dziecku oraz dyskretnie monitoruje jego sytuację w okresie późniejszym;

j)  dba o realizację treści z zakresu bezpieczeństwa i profilaktyki w bieżącej pracy z uczniami; k) dba o to, żeby rodzice znali obowiązującą w placówce „Standardy ochrony nieletnich” i procedury zgłaszania zagrożeń

4. Nauczyciele:

a)  przekazują wychowawcy i pedagogowi szkolnemu informacje o tym, że podejrzewają przemoc wobec dziecka;

b)  sporządzają notatkę służbową 

c)  monitorują sytuację dziecka;

d) mogą być osobami, które uruchamiają procedurę „Niebieskiej Karty” w porozumieniu z wychowawcą klasy, pedagogiem i dyrektorem szkoły poprzez wypełnienie formularza „Niebieska Karta”;

e)  opracowują w zespole plan pomocy dziecku krzywdzonemu;

f) ) dbają o realizację treści z zakresu bezpieczeństwa i profilaktyki w bieżącej pracy pedagogicznej z uczniami.

5. Pielęgniarka szkolna:

a) dyskretnie, z poszanowaniem praw dziecka dokonuje obejrzenia obrażeń;

b) udziela pierwszej pomocy przed medycznej, jeśli sytuacja tego wymaga;

c) sporządza notatkę służbową 

6. Niepedagogiczni pracownicy szkoły:

a)  są uważni i wrażliwi na sytuację dzieci;

b) reagują na objawy przemocy oraz niepokojące zachowania, których mogą być świadkami;

d) w przypadku stwierdzenia, że dokonano krzywdzenia dziecka, zapewniają mu bezpieczeństwo i udzielają pomocy przed medycznej

c) zgłaszają incydent przemocy wobec nieletniego obserwowane, niepokojące sygnały dyrekcji szkoły, pedagogowi szkolnemu lub wychowawcy

  

§ 5

Plan wsparcia małoletniego

  1. W razie ujawnienia krzywdzenia małoletniego dyrektor wraz z wybranym przez siebie zespołem opracowuje plan wsparcia małoletniego.
  2. Wsparcie obejmuje przede wszystkim współpracę z instytucjami pomocowymi, Policją i Prokuraturą, jak również objęcie małoletniego pomocą psychologiczną w jednostce.

3.     Wzmocnienia dziecka polega na

a)     zapewnienie mu, odpowiednio do potrzeb i w uzgodnieniu z rodzicami, konsultacji psychologiczno – pedagogicznych w opiekującej się szkołą poradni psychologiczno – pedagogicznej, ewentualnie konsultacji psychiatrycznych.

b)      Określenia form pomocy psychologiczno – pedagogicznej na terenie szkoły lub kierowania do instytucji udzielających różnych form pomocy:

c)      Wspierania rodziny – poprzez kierowanie adekwatnie do potrzeb do instytucji oferujących: poradnictwo, konsultacje psychologiczne, terapię uzależnień, terapię dla sprawców przemocy, grupy wsparcia, warsztaty umiejętności wychowawczych.

d)     Pomocy socjalnej lub materialnej poprzez kierowanie do instytucji oferujących: pomoc socjalną

e)     Pomocy w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych – poprzez zastosowanie procedur mediacyjnych

f)      Pedagog monitoruje przebieg realizacji planu.

4.     Plan pomocy dziecku pedagog/psycholog przedstawia  opiekunom z zaleceniem współpracy przy jego realizacji.

5.      Pedagog/psycholog informuje opiekunów o obowiązku szkoły  zgłoszenia podejrzenia krzywdzenia dziecka do instytucji (prokuratura/policja lub sąd rodzinny, ośrodek pomocy społecznej bądź przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego – procedura „Niebieskiej Karty” – w zależności od zdiagnozowanego typu krzywdzenia i skorelowanej z nim interwencji).

6.      Kolejno  dyrektor szkoły składa zawiadomienie o podejrzeniu przestępstwa do prokuratury/policji lub kieruje wniosek o wgląd w sytuację rodziny do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich, ośrodka pomocy społecznej lub przesyła formularz „Niebieska Karta – A” do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego.

 

§ 6

1.   Z przebiegu interwencji sporządza się kartę interwencji.

2.    Wszyscy pracownicy PSP SRWJ w Jarnołtówku którzy posiadają informacje o krzywdzeniu dziecka , są zobowiązane do zachowania tajemnicy, wyłączając informacje przekazywane uprawnionym instytucjom w ramach działań interwencyjnych.

   

§7

Zespół interwencyjny

1.      W przypadkach dotyczących:  wykorzystywania seksualnego, znęcania się fizycznego i psychicznego o dużym nasileniu  dyrektor  szkoły powołuje zespół interwencyjny, w skład którego mogą wejść:

a)     pedagog/psycholog,

b)     wychowawca dziecka,

c)     dyrektor szkoły,

d)     inni pracownicy mający wiedzę o krzywdzeniu dziecka lub o dziecku

2.     Zespół interwencyjny sporządza plan pomocy dziecku na podstawie opisu sporządzonego przez pedagoga szkolnego oraz innych, uzyskanych przez członków zespołu, informacji. W przypadku gdy podejrzenie krzywdzenia zgłosili opiekunowie dziecka, powołanie zespołu jest obligatoryjne.

3.     Zespół interwencyjny wzywa opiekunów dziecka na spotkanie wyjaśniające, podczas którego może zaproponować opiekunom zdiagnozowanie zgłaszanego podejrzenia w zewnętrznej, bezstronnej instytucji. Ze spotkania sporządza się protokół.

 

Rozdział IV

Zasady ochrony wizerunku dziecka

§ 8.

1.   PSP SRWJ w Jarnołtówku zapewnia standardy ochrony danych osobowych dzieci zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa

2.   Uznając prawo dziecka do prywatności i ochrony dóbr osobistych, zapewnia ochronę wizerunku dziecka.

§ 9.

1.   Pracownikowi  PSP SRWJ w Jarnołtówku  nie wolno umożliwiać przedstawicielom mediów utrwalania wizerunku dziecka (filmowanie, fotografowanie, nagrywanie głosu dziecka) na terenie placówki bez pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego dziecka.

2.   W celu uzyskania zgody, o której mowa powyżej, należy  skontaktować się z opiekunem dziecka. Niedopuszczalne jest podanie przedstawicielowi mediów danych kontaktowych do opiekuna dziecka – bez wiedzy i zgody tego opiekuna.

3.   Jeżeli wizerunek dziecka stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak: zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza, zgoda rodzica lub opiekuna prawnego na utrwalanie wizerunku dziecka nie jest wymagana.

§ 10.

1.   Upublicznienie przez pracownika placówki wizerunku dziecka utrwalonego w jakiejkolwiek formie (fotografia, nagranie audio-wideo) wymaga pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego dziecka.

2.    Pisemna zgoda, powinna zawierać informację, gdzie będzie umieszczony zarejestrowany wizerunek i w jakim celu będzie wykorzystywany

3.   Szczegółowe zasady przetwarzania danych osobowych i wizerunku dzieci zawarte są w polityce RODO obowiązującej w PSP SRWJ w Jarnołtówku

 

                                                                                                                      Rozdział V

Zasady dostępu dzieci do Internetu

 

§ 11.

1.Szkoła, zapewniając dzieciom dostęp do Internetu, jest zobowiązana podejmować działania zabezpieczające dzieci przed dostępem do treści, zagrażających  dla ich prawidłowego rozwoju; należy zainstalować i aktualizować oprogramowanie zabezpieczające.

2. Na terenie PSP SRWJ w Jarnołtówku  dostęp dziecka do Internetu możliwy jest:

a)pod nadzorem nauczyciela szkoły  na zajęciach komputerowych;

a)    bez nadzoru nauczyciela – na przeznaczonych do tego komputerach, znajdujących się na terenie placówki (biblioteka szkolna);

b)    za pomocą sieci wi-fi placówki, po podaniu hasła.

4.   W przypadku dostępu realizowanego pod nadzorem nauczyciela , ma on obowiązek informowania dzieci o zasadach bezpiecznego korzystania z Internetu. Nauczyciel  czuwa także nad bezpieczeństwem korzystania z Internetu przez dzieci podczas lekcji.

5.    Nauczyciel informatyki  w każdym roku szkolnym cykliczne szkolenia dla uczniów dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu.

                                                                            

                                                                                                                      § 12.

 

1.   Osoba odpowiedzialna za Internet zapewnia, aby sieć internetowa szkoły była zabezpieczona przed niebezpiecznymi treściami, instalując i aktualizując odpowiednie, nowoczesne oprogramowanie.

2.    Oprogramowanie to powinno być aktualizowane w miarę potrzeb, przynajmniej raz w miesiącu.

3.    Pracownik odpowiedzialny za funkcjonowanie sieci internetowej  sprawdza, czy na komputerach ze swobodnym dostępem, podłączonym  do Internetu nie znajdują się niebezpieczne treści. W przypadku  ich stara się ustalić, kto korzystał z komputera w czasie ich wprowadzenia.

4.    Informację o dziecku, które korzystało z komputera w czasie wprowadzenia niebezpiecznych treści, przekazuje dyrektorowi szkoły, przeprowadzana jest rozmowa  dziecka  z psychologiem lub pedagogiem. W rozmowie podejmowany jest temat bezpieczeństwa w Internecie

5.    Jeżeli w wyniku przeprowadzonej rozmowy pedagog/psycholog uzyska informację, że dziecko jest krzywdzone, podejmuje działania opisane wcześniej w treści Polityki.

 

           Rozdział VI

             Monitoring stosowania Polityki Ochrony Dzieci przed Krzywdzeniem  w PSP SRWJ w Jarnołtówku

                                                                                                             

                                                                                                            §13

 

1.   Dyrektor PSP SRWJ w Jarnołtówku  wyznacza  osobę odpowiedzialną za Politykę ochrony dzieci w placówce.

2.   Osoba ta jest odpowiedzialna za:

a)   monitorowanie realizacji Polityki,

b)    reagowanie na sygnały naruszenia Polityki

c)   prowadzenie rejestru zgłoszeń

d)    proponowanie zmian w Polityce.

3.   Przeprowadza wśród pracowników szkoły, raz na 12 miesięcy, ankietę monitorującą poziom realizacji Polityki, dokonuje analizy ankiet .

4.   Sporządza na tej podstawie raport z monitoringu, który następnie przekazuje dyrektorowi szkoły.

5.   Dyrektor szkoły  wprowadza do Polityki zmiany i ogłasza je pracownikom, uczniom i ich opiekunom

6.   Zasady prowadzenia monitoringu zawarte są w załączniku nr 8 i 9 do niniejszej Polityki

 

Rozdział VII

Przepisy końcowe

§ 14

 

1.   Polityka wchodzi w życie z dniem 15.02.2024r.

2.    Ogłoszenie następuje w sposób dostępny dla pracowników placówki, dzieci i ich opiekunów, w szczególności poprzez:

a)    przesłanie  pracownikom tekstu na służbową pocztę elektroniczną

b)    zamieszczenie na stronie internetowej szkoły

c)    udostępnienie do wglądu w sekretariacie szkoły

3.   Udostępnienie  informacji o miejscach gdzie jest dostępna treść, wprowadzeniu i realizowaniu w PSP SRWJ w Jarnołtówku Polityki ochrony dzieci przed krzywdzeniem,

4.   Jest wywieszona w szkole i oddziałach  przedszkolnych w miejscu dostępnym dla uczniów, pracowników i ich opiekunów.

 

Załącznik nr 1  Zasady zapewniające bezpieczne relacje  między małoletnim a personelem placówki 

§ 1

Zasady ogólne

 

  1. Zasadą, której przestrzeganie jest wymagane od personelu w odniesieniu do wszystkich czynności podejmowanych przez pracowników w PSP SRWJ w Jarnołtówku jest działanie dla dobra dziecka i w jego najlepszym interesie.
  2. Pracownicy traktują dziecko małoletnie z szacunkiem oraz uwzględnia jego godność i potrzeby.
  3. Działa w ramach obowiązującego prawa, przepisów wewnętrznych instytucji oraz swoich kompetencji.
  4. Niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek czynności niedozwolonych określonych w niniejszej procedurze, w jakiejkolwiek formie. 
  5. Zasady bezpiecznych relacji z dziećmi obowiązują wszystkich pracowników, pedagogicznych i niepedagogicznych, stażystów i wolontariuszy.

 

§ 2

 

  1. Pracownicy szkoły zobowiązani są do utrzymywania profesjonalnej relacji z dziećmi i każdorazowego rozważenia, czy reakcja, komunikat bądź działanie wobec dziecka są adekwatne do sytuacji, bezpieczne, uzasadnione i sprawiedliwe.
  2. Pracownik zobowiązany jest kierować się zawsze swoim profesjonalnym osądem, słuchając, obserwując i odnotowując reakcję ucznia, pytając go o zgodę na kontakt fizyczny (np. przytulenie) i zachowując świadomość, że nawet przy jego dobrych intencjach taki kontakt może być błędnie zinterpretowany przez małoletniego lub osoby trzecie.

 

§ 3

Zasady komunikacji z małoletnimi

  1. Słuchaj uważnie ucznia i udzielaj odpowiedzi adekwatnych do wieku małoletniego i danej sytuacji;
  2. Nie wolno zawstydzać, upokarzać, lekceważyć i obrażać dziecka;
  3. Nie jest dopuszczalne podnoszenie głosu na małoletniego na dziecko w sytuacji innej niż wynikająca z zagrożenia bezpieczeństwa dziecka lub innych dzieci;

4.      W komunikacji  zachowaj cierpliwość i szacunek.

5.     Informuj małoletniego o podejmowanych decyzjach jego dotyczących.

6.     Szanuj prawo małoletniego do prywatności; jeśli konieczne jest odstąpienie od zasady poufności, aby chronić ucznia, należy wyjaśnić mu to najszybciej jak to możliwe; jeśli pojawi się konieczność porozmawiania z uczniem na osobności, należy zostawić uchylone drzwi do pomieszczenia i zadbać, aby być w zasięgu wzroku innych; można też poprosić drugiego pracownika o obecność podczas takiej rozmowy.

 

 

 

§ 4

Zachowania niedozwolone wobec małoletnich

1.     Nie jest dopuszczalne ujawnianie danych wrażliwych dotyczących małoletniego, wyszczególnionych w art. 9 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE.L.  z 2016 r. Nr 119, poz. 1), obejmujących pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzania danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej lub danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osoby;

2.     Zachowania niedozwolone obejmują używanie wulgarnych słów, gestów oraz żartów, czynienie uwag, które stanowią, lub mogą być odebrane jako nawiązywanie w wypowiedziach do aktywności bądź atrakcyjności seksualnej;

3.     W sytuacjach wymagających wykonania przez pracowników szkoły czynności pielęgnacyjnych i higienicznych wobec małoletniego unikać należy innego niż niezbędny kontaktu fizycznego z małoletnim, w szczególności w przypadku udzielania pomocy małoletniemu w ubieraniu i rozbieraniu, jedzeniu, myciu, przewijaniu i w korzystaniu z toalety.

4.     Niedozwolone jest wykorzystywanie relacji wynikającej z władzy lub przewagi fizycznej (zastraszanie, przymuszanie, groźby).

5.     Nie jest dozwolone utrwalanie wizerunku dziecka dla celów prywatnych poprzez filmowanie, nagrywanie głosu, fotografowanie. Zakaz ten obejmuje także umożliwienia utrwalenia wizerunków małoletnich osobom trzecim. Wyjątkiem jest utrwalanie wizerunku na potrzeby placówki, na podstawie zgody udzielonej przez rodziców/prawnych opiekunów.

6.     Nie jest dozwolone proponowanie dzieciom alkoholu, wyrobów tytoniowych ani nielegalnych substancji, jak również używanie ich w obecności małoletnich.

7.     Nie jest dozwolone nawiązywanie z małoletnim jakichkolwiek relacji romantycznych lub seksualnych, lub mogących zostać uznane za posiadające takie właściwości. Obejmuje to także seksualne komentarze, żarty, gesty oraz udostępnianie małoletnim treści erotycznych i pornograficznych.

8.       W kontaktach pracownika szkoły z małoletnimi nie jest dopuszczalne:

a)       bicie, szturchanie, popychanie oraz naruszanie integralności fizycznej małoletniego
 w jakikolwiek inny sposób,

b)      dotykania ucznia w sposób, który może być uznany za nieprzyzwoity lub niestosowny,

c)       angażowania się w takie aktywności jak łaskotanie, udawane walki z uczniem czy brutalne zabawy fizyczne.

            9. Podczas dłuższych niż jednodniowe wyjazdów i wycieczek niedopuszczalne jest spanie z  uczniem w jednym łóżku lub w jednym pokoju.

 

§ 5

Zachowania niedopuszczalne w sieci i poza godzinami pracy

1.     Nie jest dozwolone nawiązywania kontaktów z małoletnimi będącymi uczniami szkoły poprzez przyjmowanie bądź wysyłanie zaproszeń w mediach społecznościowych.

2.     Nie jest dozwolone utrzymywanie kontaktów towarzyskich z małoletnimi za pośrednictwem sieci komputerowych i zewnętrznych aplikacji. Dopuszczalną formą komunikacji z małoletnimi i ich rodzicami lub opiekunami są kanały służbowe (e-mail, dziennik elektroniczny, telefon służbowy).  Z kanałów tych nie należy korzystać poza godzinami pracy.

3.     Kontakt z uczniami uczęszczającymi do szkoły powinien odbywać się wyłącznie w godzinach pracy i dotyczyć celów edukacyjnych lub wychowawczych.

 

4.     Pracownikowi zabrania się zapraszania małoletnich do swojego miejsca zamieszkania, spotykania się z nimi poza godzinami pracy; obejmuje to także kontakty z uczniami poprzez prywatne kanały komunikacji (prywatny telefon, e-mail, komunikatory, profile w mediach społecznościowych).

5.     Jeśli zachodzi konieczność spotkania z uczniami poza godzinami pracy, pracownik zobowiązany jest poinformować o tym dyrektora szkoły, a rodzice/opiekunowie uczniów muszą wyrazić zgodę na taki kontakt.

6.     Utrzymywanie relacji towarzyskich lub rodzinnych (jeśli uczniowie i rodzice/opiekunowie uczniów są osobami bliskimi wobec pracownika) wymaga zachowania poufności wszystkich informacji dotyczących innych uczniów, ich rodziców oraz opiekunów.

 

§ 6

Odpowiedzialność                            

1.     Złamanie zasad wymienionych w przedmiotowej procedurze jest podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej lub karnej.

 

 Załącznik nr 2   Wymogi zapewniające bezpieczne relacje między małoletnimi

 

§ 1

Zasady ogólne

 

  1. Małoletni traktują się nawzajem z szacunkiem oraz uwzględniają we wzajemnych kontaktach swoją godność i potrzeby.
  2. W kontaktach małoletnich z drugą osobą należy pamiętać, aby:

a)     Udzielać odpowiedzi adekwatnych do wieku i sytuacji;

b)     Nie zawstydzać, upokarzać, lekceważyć i obrażać drugiej osoby;

c)     Nie podnosić głosu bez potrzeby

 

§ 4

Zachowania niedozwolone wobec małoletnich

1.   Nie jest dopuszczalne ujawnianie danych wrażliwych dotyczących małoletniego, wyszczególnionych w art. 9 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE.L.  z 2016 r. Nr 119, poz. 1), obejmujących pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzania danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej lub danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osoby;

2.   Zachowania niedozwolone obejmują używanie wulgarnych słów, gestów oraz żartów, czynienie uwag, które stanowią, lub mogą być odebrane jako nawiązywanie w wypowiedziach do aktywności bądź atrakcyjności seksualnej;

3.   Niedozwolone jest wykorzystywanie relacji wynikającej z władzy lub przewagi fizycznej (zastraszanie, przymuszanie, groźby).

4.   Nie jest dozwolone utrwalanie wizerunku małoletniego poprzez filmowanie, nagrywanie głosu, fotografowanie.

5.   Nie jest dozwolone proponowanie małoletniemu alkoholu, wyrobów tytoniowych ani nielegalnych substancji, jak również używanie ich.

 

 

 

 

Załącznik nr 3.  Zasady bezpiecznej rekrutacji pracowników w  Publicznej  Szkole Podstawowej Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Jarnołtówek

 

Przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem małoletnich lub z opieką nad nimi dyrektor uzyskuje informacje, czy dane tej osoby są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze.

2.     Przez inną działalność związaną z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem małoletnich należy rozumieć w szczególności wykonywanie czynności związane z organizacją wypoczynku małoletnich, wykonywanie umów cywilnoprawnych związanych z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem małoletnich lub z opieką nad nimi

3.      W procesie rekrutacji pracowników pozyskiwane są dane kandydata, które pozwolą poznać jego  kwalifikacje, w tym stosunek do wartości podzielanych przez placówkę, takich jak ochrona praw dzieci i szacunek do ich godności. Obowiązkiem dyrektora szkoły jest dbałość, aby osoby zatrudnione (w tym osoby pracujące na podstawie umowy zlecenie oraz wolontariusze/stażyści) posiadały kwalifikacje do pracy z dziećmi oraz były dla nich bezpieczne.

4.     Aby sprawdzić powyższe, wymagane jest udostępnienie danych (w tym dokumentów) dotyczących:

a)   wykształcenia,

b)  kwalifikacji zawodowych,

c)   przebiegu dotychczasowego zatrudnienia kandydata/kandydatki.

5.     Konieczne są dane pozwalające zidentyfikować osobę ubiegająca się o zatrudnienie, niezależnie od podstawy zatrudnienia:

a)   imię (imiona) i nazwisko,

b)  datę urodzenia,

c)   dane kontaktowe osoby zatrudnianej.

6.     Wskazane jest (jeśli jest to możliwe) pozyskanie referencji  z poprzednich miejsc zatrudnienia. Podstawą dostarczenia referencji lub kontaktu do byłych pracodawców jest zgoda kandydata.

7.     Pozyskanie  danych osobowych kandydata  potrzebnych do sprawdzenia jego  danych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym na stronie: rps.ms.gov.pl

a)    imię i nazwisko,

b)  data urodzenia,

c)   pesel,

d)  nazwisko rodowe,

e)   imię ojca,

f)    imię matki.

8.     Wydruk z Rejestru należy przechowywać w aktach osobowych pracownika

9.     Należy uzyskać od kandydata do zatrudnienia informację z Krajowego Rejestru Karnego o niekaralności w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2023 r. poz. 172 oraz z 2022 r. poz. 2600) lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego.

Załącznik nr 4   Zasady określające zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki do stosowania standardów ochrony małoletnich, zasady przygotowania personelu do ich stosowania oraz sposoby dokumentowania tej czynności

 

§ 1

1.   Osobą odpowiedzialną za przygotowanie personelu placówki do stosowania standardów ochrony małoletnich jest dyrektor placówki. Dyrektor może upoważnić wyznaczoną przez siebie osobę do przygotowania personelu placówki do stosowania standardów ochrony małoletnich.

2.     Osoba upoważniona przez dyrektora, o której mowa w ust. 1, musi legitymować się co najmniej 10-letnim doświadczeniem w pracy z osobami małoletnimi, uzyskanym w jednostkach oświaty. Dodatkowo musi posiadać niezbędną wiedzę pozwalającą na przeprowadzenie szkoleń pracowników placówki., obejmujących następujące zagadnienia:

a)     rozpoznawanie symptomów krzywdzenia małoletnich;

b)     procedury interwencji w przypadku podejrzeń krzywdzenia małoletnich

c)     odpowiedzialność prawna pracowników placówki, zobowiązanych do podejmowania interwencji w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia krzywdzenia małoletnich;

d)     stosowanie procedur „Niebieskiej Karty”.

  1. Szkolenia, o których mowa w ust. 2, są organizowane raz w roku, w terminie wskazanym przez dyrektora.
  2. Osoba, o której mowa w ust. 1, zapoznaje pracowników ze standardami ochrony małoletnich oraz odbiera od każdego zatrudnionego pracownika oświadczenie o zapoznaniu się ze standardami ochrony małoletnich, obowiązującymi w placówce. Pracownicy nowo zatrudnieni w szkole są zapoznawani ze standardami w pierwszym tygodniu pracy i w tym czasie jest od nich odbierane oświadczenie, o którym mowa w ust. 4.
  3. Osoba, o której mowa w ust. 1 bierze udział w rekrutacji pracowników i w jej trakcie ocenia przygotowanie kandydata do pracy z dziećmi małoletnimi.
  4. Osoba, o której mowa w ust. 1 jest odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia.

 

 Załącznik nr 5  Zasady korzystania z urządzeń  elektronicznych

 

1.     Zasady używania telefonów komórkowych na terenie placówki określa statut. Zasady te służą m.in.  ochronie dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie.

2.     Bezpieczne korzystanie z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet obejmuje następujące zasady:

a)     nie podawaj swoich danych osobowych, takich jak: imię, nazwisko, numer telefonu czy adres domowy;

b)     dbaj o nierozpowszechnianie swojego wizerunku. W przypadku publikacji zdjęć w sieci należy zadbać, aby dostęp do nich miały wyłącznie osoby znajome. Nie udostępniaj zdjęć nieznajomym, w szczególności zdjęć intymnych, czy w niepełnym ubraniu;

c)     poinformuj rodziców lub wychowawcę o każdym przypadku, gdy napotkasz się w sieci na treści, które wydają się nielegalne, czy w jakikolwiek sposób wywołują niepokój;

d)     o propozycjach spotkania, jakie otrzymasz od internetowych znajomych zawsze informuj rodziców lub wychowawcę;

e)     nie atakuj nikogo w sieci, niezależnie od tego, jakie zdanie on wyraża. Nie pokazuj agresji, nie stosuj gróźb;

 Załącznik nr 6

 Procedura reagowania i działania w przypadku niewłaściwych relacji między małoletnimi

1. Małoletni, który czuje się pokrzywdzony przez innych, w tym małoletnich zgłasza ten fakt każdemu pracownikowi szkoły lub koordynatorowi.

2. Wszelkie przejawy przemocy, agresji, w tym fizycznej, powinny być niezwłocznie przerwane przez pracownika lub inne osoby będące świadkami incydentu. Pracownik po powzięciu informacji i zawiadomieniu koordynatora i dyrektora oraz rodziców małoletniego, sporządza protokół interwencji.

 3. Zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z małoletnim podejmuje niezwłocznie działania mające na celu zniwelowanie przejawów agresji i przemocy, a także wszelkich niewłaściwych zachowań małoletnich we współpracy z instytucjami, organizacjami udzielającymi pomocy dzieciom i młodzieży, poradniami psychologiczno- pedagogicznymi, w tym specjalistycznymi.

4. Jeżeli dyrektor we współpracy z koordynatorem i zespołem nauczycieli i specjalistów udzielających uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, stwierdzi taką konieczność, wówczas powiadamia organy zewnętrzne (instytucje pomocy społecznej, policję, sąd rodzinny) o zaistniałej sytuacji oraz potrzebie, np. wglądu w sytuację rodzinną dziecka.

5. Koordynator we współpracy z wychowawcą, pracownikiem, który stwierdził zagrożenie lub wystąpienie krzywdzenia małoletniego, nauczycielami specjalistami (wg potrzeb) organizuje spotkanie z rodzicami małoletniego (przedstawia ustalone przez ww. zespół formy i zadania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, którą ma zostać objęty małoletni).

a) O objęciu małoletniego, który jest podejrzany lub dopuścił się krzywdzenia innego małoletniego i ustalonych formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla niego zostają powiadomieni jego rodzice.

 6. W przypadku braku współpracy rodziców, ucznia podejrzanego o krzywdzenie lub krzywdzącego małoletniego, ze szkołą – dyrektor we współpracy z koordynatorem, podejmuje, po ocenie sytuacji, decyzję o ewentualnym zawiadomieniu organów zewnętrznych (pomocy społecznej, policji, sądu rodzinnego).

7. Szkoła prowadzi działania wychowawczo-profilaktyczne (uwzględnione w programie wychowawczo-profilaktycznym szkoły) w celu zapobiegania i uświadamiania niewłaściwych zachowań, przemocy, innych form krzywdzenia małoletnich.

 

Załącznik nr 7

Procedura postępowania wobec ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, który zachowuje się agresywnie w stosunku do innych lub siebie

 

1. Nauczyciel zostawia klasę pod opieką  innego nauczyciela i prowadzi ucznia do pedagoga lub dyrektora szkoły, jeśli uczeń krzywdzi siebie.

2. Nauczyciel informuje o zaistniałym fakcie lub zdarzeniach wychowawcę klasy.

3. Wychowawca lub pedagog po zbadaniu okoliczności zdarzenia informuje o sytuacji dyrektora szkoły

4. Jeśli stan zdrowia ucznia lub uczniów wskazuje na zagrożenie zdrowia lub życia dyrektor lub inny pracownik szkoły wzywa pomoc medyczną (po wcześniejszym powiadomieniu rodziców lub opiekunów prawnych).

5. Wychowawca klasy lub pedagog przeprowadzają rozmowę z poszkodowanym uczniem, będącym sprawcą oraz ewentualnymi świadkami.

6. W razie potrzeby wychowawca klasy lub pedagog zawiadamia i wzywa do szkoły rodziców (prawnych opiekunów) agresywnego dziecka i  dziecka poszkodowanego

 7. Jeśli rodzice / opiekunowie prawni współpracują ze szkołą ustala się działania wobec uczniów (wychowawca, pedagog specjalny i nauczyciel).

8. W razie potrzeby wobec ucznia poszkodowanego ustala się formy pomocy dostosowane do jego potrzeb i sytuacji.

9. Działania koordynuje i monitoruje pedagog specjalny.

10.Jeśli rodzice / opiekunowie prawni nie współpracują ze szkołą lub podjęte działania są nieskuteczne, a akty agresji są częste dyrektor szkoły powiadamia sąd.

Załącznik nr 8   Zasady przeglądu i aktualizacji standardów ochrony małoletnich oraz sposoby dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego

  

1.       Standardy ochrony małoletnich obowiązujące w PSP SRWJ w Jarnołtówku podlegają przeglądowi corocznie, w terminie ustalonym przez dyrektora placówki, każdorazowo w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego

2.     Przegląd standardów ochrony małoletnich, obowiązujących w szkole, polega na ustaleniu wypełniania przez standardy wymogów przepisów prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności art. 22c ust. 1 pkt 1. ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1304 ze zm.)

3.     Przeglądu standardów ochrony małoletnich, obowiązujących w placówce, dokonuje dyrektor placówki, osoba przez niego upoważniona,

4.     W przypadku, gdy przegląd, wykaże niespełnianie przez standardy ochrony małoletnich wymagań określonych w przepisach, dokonywana jest aktualizacja standardów.

5.     Aktualizacji standardów ochrony małoletnich, obowiązujących w placówce, dokonuje dyrektor szkoły

6.     W przypadku aktualizacji standardów służby przygotowany projekt jest przyjmowany przez dyrektora w drodze zarządzenia.

7.     Każdy ujawniony lub zgłoszony incydent lub zdarzenie zagrażające dobru małoletniego, na temat którego placówka posiada wiedzę, zostaje odnotowany w księdze zdarzeń zagrażających dobru małoletniemu, której wzór stanowi załącznik do niniejszej procedury.

8.   Każdorazowy wpis do księgo zdarzeń zagrażających dobru małoletniemu uruchamia procedurę przeglądu i aktualizacji standardów ochrony małoletnich, o której mowa     w § 1.

 

Rejestr zmian

Data wprowadzenia dokumentu do BIP: 15 lutego 2024 12:47
Dokument wprowadzony do BIP przez: Emilia Snopek
Ilość wyświetleń: 67
15 lutego 2024 12:58 (Emilia Snopek) - Zmiana danych dokumentu. (Dokument opublikowany)
15 lutego 2024 12:51 (Emilia Snopek) - Zmiana danych dokumentu. (Dokument opublikowany)
15 lutego 2024 12:47 (Emilia Snopek) - Dodanie dokumentu. (Dokument opublikowany)